در منابع دینی و در آیات و روایات متعددی به سنت حسنه وقف اشاره شده است که بیانگر ارزش و جایگاه ویژه این سنت در مسیر بندگی است. در نوشته‌های پیشین وقف را از منظر آیات قرآن کریم بررسی نمودیم. در این نوشته به بررسی این سنت حسنه در احادیث و روایات معصومین(ع) می‌پردازیم.
مکتب حیات بخش و متکامل اسلام با هدف اعتلای بشر به مراتب ارزشمند انسانی و معنوی، جامع‌ترین برنامه‌های سازندگی و راه وصول به فضائل و ارزش‌های وجودی را ارائه داده است. این مکتب متعالی علاوه بر آن جهت جبران کاستی‌ها و محرومیت‌ها و زدودن هاله نومیدی و ستردن تبعیض‌ها و تضادها و رفع فواصل طبقاتی و مهمتر از همه استقرار نظامی متعادل و پویا بر اساس قسط و عدل در جامعه بشری، سنت‌های حسنه‌ای را مقرر داشته که از جمله آن‌ها می‌توان به وقف، صدقات و خیرات ماندگاراشاره نمود.
در باب وقف احاديثی که در آن‌ها واژه صدقه و بِرّ وارد شده، فراوان است و در کتب حديثی، فقهی و اخلاقی شيعه و سنی به چشم مي‏خورد. ائمه‌اطهار ما، علاوه بر قول در فعل نیز عامل به این سنت حسنه بوده‌اند که به عنوان نمونه می‌توان از وقف امام باقر(ع) برای نوحه‌خوانی و عزاداری پس از وفات خود یاد کرد.
در ادامه تعدادی از احادیث و روایات مرتبط با سنت حسنه وقف را ذکر می‌نماییم.
امام صادق(ع) فرمودند: قَسَمَ رَسولُ اللّهِ(ص) الْفَيءَ فَأصابَ عَلِيّا أرضٌ فَاحتَفَرَ فِيها عَينا فَخَرَجَ مِنها ماءٌ. فَقالَ: هِيَ صَدقَةٌ بَتّا بَتْلاً في حَجيجِ بَيتِ اللّهِ و عابِرِ سَبيلِهِ لاتُباعُ و لاتُوهَبُ و لاتُورَثُ؛
پيامبر خدا غنايم را تقسيم كرد. قطعه زمينى به على رسيد. على در آن زمين چشمه‌اى حفر كرد و چشمه به آب رسيد. حضرت فرمود: «اين صدقه (و وقفى) است كه آن را به طور قطعى (از ملك خويش) جدا كردم و به حاجيان خانه خدا و در راه ماندگان حجّ، مخصوص گردانيدم؛ نه فروختنى است، نه بخشيدنى و نه ارث بردنى.» تهذیب الاحکام، ج 9، ح 148.
امام علی(ع) در یکی از وقفنامه‌ها، انگیزه خود را چنین بیان می کنند:
ابتغاء وجه الله لیولجنی الله به الجنة و یصرفنی عن النار و یصرف النار عن وجهی یوم تبیض وجوه و تسود وجوه؛
[برای] رضایت خداوند[وقف کردم] تا به سبب آن مرا داخل بهشت برین فرماید و از آتش دورم دارد و آتش را از صورتم دور فرماید، در روزی که صورت‌هایی سفید و صورت‌هایی سیاه اند. بحار الانوار، 184 / 103.
حضرت مهدی(عج) در جواب ابوالحسین محمّدبن‌جعفر اسدى فرمودند:
وَأَمّا ما سَأَلْتَ عَنْهُ مِنْ أَمْرِ الْوَقْفِ عَلى ناحِیَتِنا وَما یَجْعَلُ لَنا ثُمَّ یَحْتاجُ إِلَیْهِ صاحِبُهُ، فَکُلُّ ما لَمْ یُسَلَّمْ فَصاحِبُهُ فیهِ بِالْخِیارِ، وَکُلُّ ما سُلِّمَ فَلا خِیارَ فیهِ لِصاحِبِهِ، إِحْتاجَ إِلَیْهِ صاحِبُهُ أَوْ لَمْ یَحْتَجْ؛
از ما درباره این که فردى چیزى را براى ما وقف کرده، ولى خودش به آن محتاج شده است، پرسیده‌اى. حکم چنین فردى، این است که در آن چه براى ما وقف کرده، ولى تسلیم ما نکرده، مختار است و مى‌تواند وقف را به هم بزند؛ ولى آن چه را، به خاطر تسلیم، وقفش مسلّم شده است، دیگر نمى‌تواند برگرداند، خواه به آن احتیاج داشته یا نداشته باشد. بحارالأنوار، ج53، ص182، ح11.
امام صادق(ع) فرمودند:
تَصَدَّقَ رَسُولُ اللّهِ(ص) بِأموالٍ جَعَلَها وَقفا ؛
پيامبر خدا(ص) اموالى را صدقه داد و آن‌ها را وقف كرد. دعائم الاسلام، ج 2، ص 341.
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در پاسخ به سؤال درباره زمینی از ثمغ فرمودند:
احبِس أصلُها وسبل ثَمرَتها؛ اصل آن را وقف کن و میوه (و حاصل)اش را (برای کسانی که وقف آن‌ها کرده‌ای) وابگذار. کنز العمال، 46150.
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
اذا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ ، الَّا فِي ثَلَاثٍ ، صَدَقَةُ جَارِيَةٍ ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ ، أَوْ وَلَدُ صَالِحُ يَدْعُو لَهُ ؛
هر گاه فرزند آدم بميرد عمل او قطع مي شود مگر از سه چيز: صدقه ي جاريه (وقف به عنوان نمونه اي از صدقه جاريه)، علمي که از آن سود برده شود يا فرزند صالحي که براي او دعا کند. وسائل الشيعه، 292 / 13.
امام علی(ع) فرمودند: خَيرُ النّاسِ رَجُلٌ حَبَسَ نَفسَهُ فِي سَبيلِ اللَّهِ يُجاهِدُ أعداءَهُ يَلتَمِسُ المَوتَ أوِ القَتلَ في مَصافِّهِ.
بهترين مردم كسي است خود را در راه خدا وقف کرده و با دشمنان او به نبرد بر مي خيزد، و مرگ يا كشته شدن در ميدان نبرد را آرزو مي كند. مستدرك الوسائل، ج 11، ص 17.
امام علی(ع) فرمودند: اَلصَّدَقَةُ وَالْحَبسُ ذَخيرَتانِ فَدَعُوهُما لِيَومِهِما؛
صدقه و وقف دو ذخيره‌اند، آنها را براى روز قيامت قرار دهید. دعائم الإسلام، ج 2، ص 340.
امام صادق(ع) فرمودند: قالَ لى اَبى : يا جَعْفَرُ! اَوْقِفْ لى مِنْ مالى كَذا وكذا النّوادِبَ تَنْدُبُنى عَشْرَ سِنينَ بِمنى اَيّامَ مِنى ؛
پدرم امام باقر(ع) به من فرمودند: اى جعفر! از مال خودم فلان مقدار وقف نوحه‌خوانان كن كه به مدّت ده سال در (منا) در ايام حجّ، بر من نوحه‌خوانى و سوگوارى كنند. بحار الانوار، ج46، ص220.
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: الجنّه لکلّ تائب و الرّحمه لکلّ واقف؛
بهشت متعلق به توبه‌کاران است و رحمت متعلق به وقف‌گذاران است. نهج الفصاحه، ح۱۳۳۲.